Jumat, 12 September 2008

Ratifikasi Statuta ICC : Problema Dan Prospeknya

RATIFIKASI STATUTA ICC :PROBLEMA DAN PROSPEKNYA
PROF.DR.ROMLI ATMASASMITA,S.H.,LL.M
Pengantar
Penyuunan Statuta ICC te!a" #e!a!u$ e%ara" &er%a!anan yang &an%ang, '$r$nt$ e%a( ta"un )*+,
-!e" K-#$$ Hu(u# Interna$-na! yang te!a" '$.er$ #an'at -!e" Ma%e!$ U#u# PBB. Pa'a
ta"un )**/, K-#$$ Hu(u# Interna$-na! te!a" .er"a$! #enye!ea$(an Dra0t Statuta yang
&erta#a, 'an 'ua ta"un (e#u'$an, &a'a ta"un )**1, K-#$$ Hu(u# Interna$-na! te!a" .er"a$!
#enye&a(at$ Dra0t 0$na! #engena$, 2 C-'e -0 Cr$#e Aga$nt t"e Pea3e an' t"e Se3ur$ty -0
Man($n'2. Ke'ua Dra0t C-'e tere.ut #eru&a(an (arya a"!$ "u(u# $nterna$-na! yang angat
#-nu#enta! '$ 'a!a# #e#&er$a&(an Statuta Ma"(a#a" Teta& P$'ana Interna$-na!.
Se%a!an 'engan re-!u$ S$'ang Ma%e!$ U#u# PBB ta"un )**1 'an )**4, te!a" '$e!enggara(an
K-n&ren$ D$&!-#at$( #engena$ Pe#.entu(an Ma"(a#a" Teta& P$'ana Interna$-na! '$ R-#a
&a'a tangga! )+ 5un$ ta"un )**6 a#&a$ 'engan tangga! )4 5u!y )**6, '$$(ut$ -!e" )17 negara
angg-ta De!ega$ ter#au( In'-ne$a.Statuta ICC te!a" '$a'-&$ &a'a tangga! )4 5u!$ )**6 'an
te!a" .er!a(u e0e(t$0 e%a( ta"un ,77,, a#&a$ aat $n$ te!a" ter3atat ),7 negara &enan'atangan,
'an )7/ negara &erat$0$(a$, '$antaranya, ter#au( '$ A$a ya$tu Ka#.-%a 8rat$0$(a$ tangga! ))
A&r$! ,77,9: 'an T$#-r Lete,8rat$0$(a$ &a'a tangga! 1 Se&te#.er ,77,9. Per!u '$(eta"u$ &a'a
aat a'-&$ SICC, ),7 negara &eerta etu%u #enga'-&$ SICC, 4 negara &eerta #en-!a(
ter#au( A#er$(a Ser$(at, 'an ,) negara &eerta #enyata(an a.ta$n.Sa#&a$ aat $n$,.e!u# a'a
atu&un negara Un$ E#$rat 'an negara te!u( te!a" #erat$0$(a$ SICC, .eg$tu&u!a negara angg-ta
Aean. Ba"(an angg-ta teta& De;an Kea#anan PBB, A#er$(a Ser$(at, Ru$a, C"$na,t$'a(
#erat$0$(a$ tatuta tere.ut 'engan .er.aga$ &ert$#.angan (e&ent$ngan na$-na! 'an
$nterna$-na! yang '$"a'a&$ .a$( e(arang #au&un untu( #aa ya'. Irae! e3ara tega #en-!a(
#en%a'$ negara &$"a( 'a!a# SICC.
Se"u.ungan 'engan ren3ana &e#er$nta" In'-ne$a #erat$0$(a$ SICC yang a!a" atu !ang(a"
t$n'a( !an%ut 'a!a# RAN HAM ,77/<,77*, #a$" '$&er!u(an &ert$#.angan -.%e(t$0, "at$<"at$,
'an unggu"<unggu" #engant$$&a$ 'a#&a( rat$0$(a$ ter"a'a& e!uru" a&e( (e"$'u&an
.anga 'an negara, .u(an "anya 'ar$ a&e( "u(u# 'an &-!$t$( e#ata<#ata,#e!a$n(an %uga 'ar$
$$ -$a! =(e#ayara(atan 'a!a# neger$ 'a!a# (urun ;a(tu !$#a atau e&u!u" ta"un ya'.
Untu( #e#a"a#$ SICC e3ara #enye!uru" 'engan .e.era&a (etentuan trateg$ '$ 'a!a#nya
e.aga$ !ang(a" &er$a&an rat$0$(a$ SICC, a(an '$ura$(an .e.era&a (ara(ter$t$( SICC. Ura$an
.er$(ut #eru&a(an ana!$$ 'ar$ $$ "u(u# &$'ana $nterna$-na! '$!eng(a&$ 'engan .e.era&a
re0eren$ ("uu #engena$ #aa!a" SICC.
Kara(ter$t$( 'an u.tan$ trateg$ 'a!a# Statuta ICC
Kara(ter$t$( &erta#a 'an ter&ent$ng 'ar$ Statuta ICC 8SICC9, .a";a SICC ter#au( (e 'a!a#
&er%an%$an yang t$'a( .-!e" '$reer>a$ 8n-n<reer>e' 3-n>ent$-n9 -!e" negara &erat$0$(a$. Ha!
$n$ '$tega(an '$ 'a!a# (etentuan Paa! ),7 SICC. Se(a!$&un 'e#$($an, et$a& negara &erat$0$(a$
#a$" '$.-!e"(an #enyata(an uatu 'e(!ara$ ter"a'a& SICC t.. Da#&a( 'ar$ tatu 2n-n<
reer>e' 3-n>ent$-n28NRC9 teruta#a .ag$ negara &erat$0$(a$ a'a /8e#&at9 (e;a%$.an yang
"aru '$!a(ana(an., ya$tu &erta#a, negara &erat$0$(a$ "aru 8"a!!9 .e(er%a a#a 'engan
Penuntut U#u# Interna$-na!: (e'ua, #e!a(ana(an "ar#-n$a$ "u(u# na$-na! 'engan
tan'ar ICC: (et$ga, #engguna(an (e(uatan &-!$$ 'an 0a$!$ta !a$nnya untu( #enang(a&
ee-rang yang '$'uga (uat te!a" #e!a(u(an &e!anggaran HAM .erat: 'an (ee#&at,
#e!a(ana(an &era#&aan atau &eny$taan %$(a '$&er$nta"(an -!e" Penuntut Interna$-na!.
Se'ang(an .ag$ negara n-n<&erat$0$(a$, #a$" "aru .er(--r'$na$ 'engan 2t"e Ae#.!y -0
State Part$e 8ASP9 'an atau 'engan De;an Kea#anan PBB.
Se(a!$&un (-n>en$ t. #eru&a(an NRC a(an teta&$ &enan'atanganan 'an &erat$0$(a$ ata SICC
'a&at '$tar$( (e#.a!$ 8Paa! ),49, e(a!$&un 'e#$($an negara y. #a$" teta& 2ter$(at2 ter"a'a&
(e;a%$.an e.aga$#ana '$3antu#(an 'a!a# Para , 'ar$ Paa! ),4 SICC, antara !a$n e.aga$
.er$(ut: #enega(an:2 A State "a!! n-t .e '$3"arge', .y rea-n -0 $t ; $t"'ra;a!, 0r-# t"
-.!$gat$-n ar$$ng 0r-# t"$ Statute ;"$!e $t ;a a Party t-t"e Statute...2. It ;$t"'ra;a! "a!! n-t
a00e3t any 3--&erat$-n ;$t" t"e C-urt $n 3-nne3t$-n ;$t" 3r$#$na! $n>et$gat$-n an' &r-3ee'$ng
$n re!at$-n t- ;"$3" t"e ;$t"'ra;$ng State "a' a 'uty t- 3--&erate an' ;"$3" ;ere 3-##en3e'
&r$-r t- t"e 'ate -n ;"$3" t"e ;$t"'ra;a! .e3a#e e00e3t$>e, n-r "a!! $t &re%u'$3e $n any ;ay t"e
3-nt$nue' 3-n$'erat$-n -0 any #atter ;"$3" ;a a!rea'y un'er 3-n$'erat$-n .y t"e C-urt &r$-r
t- t"e 'ate -n ;"$3" t"e ;$t"'ra;a! .e3a#e e00e3t$>e.2
D$!a$n &$"a(, 'a!a# (-nte( Paa! ),7 'an Paa! ),4 &ara , '$ ata, &er!u '$&ert$#.ang(an &-$$
Le#.aga ICC 'a!a# tru(tur -rgan$a$ PBB a#&a$ aat $n$ #a$" .e!u# %e!a, #engena$,
a&a(a" ICC #eru&a(an -rgan PBB yang .er'$r$ en'$r$ e&ertt$ IC5 atau(a" #a$" .era'a '$
.a;a" 2&engaru" atau te(anan2 !e#.aga De;an Kea#anan PBB 8Se3ur$ty C-un3$!9. Ketentuan
Paa! , SICC .e!u# %e!a &-$$ ICC '$ 'a!a# -rgan$a$ PBB (arena '$tega(an, 2T"e C-urt
"a!! .e .r-ug"t $nt- re!at$-n"$& ;$t" t"e Un$te' Nat$-n t"r-ug" an agree#ent t- .e a&&r->e'
.y t"e Ae#.!y -0 State Part$e t- t"e Statute...2. Na#un yur$'$($ ICC ter"a'a& ;$!aya"
ter$t-r$a! uatu negara te!a" e3ara tega '$nyata(an 'a!a# Paa! / &ara ,, 2 T"e C-urt #ay
e?er3$e $t 0un3t$-n an' &-;er, a &r->$'e' $n t"$ Statute, -n t"e terr$t-ry -0 any State &arty
an', .y &e3$a! agree#ent,-n t"e terr$t-ry -0 -0 any -t"er State2.
Meru%u( (e&a'a (etentuan Paa! )1 SICC '$.a;a" %u'u!, 2De0erra! -0 $n>et$gat$-n -r
&r-e3ut$-n2, %e!a .a";a '$#u!a$nya &eny$'$(an 'an &enuntutan (au &e!anggaran HAM .erat
8gr- >$-!at-n -0 "u#an r$g"t9 "anya ata &er$nta" De;an Kea#anan e#ata<#ata. Ketentuan
Paa! )1 SICC e3ara e(&!$$t #au&un e3ara $#&!$$t #enega(an .eta&a .ear &eranan DK
PBB 'a!a# &enye!ea$an (au yang '$&an'ang te!a" #eru&a(an &e!anggaran ata (etentuan
C"a&ter @II P$aga# PBB, 2T"reaten t- t"e &ea3e an' e3urt$ty -0 #an($n'2.
P-$$ De;an Kea#anan PBB t. #en$#.u!(an (r$t$( ta%a# (arena '$&an'ang #e!e#a"(an
&-$$ ICC '$ 'a!a# #en%a!an(an tuga 'an 0ung$nya 'a!a# &enye!ea$an &e!anggaran HAM
.erat. Ketentuan Paa! )1 SICC t. 'a&at '$guna(an -!e" (e!$#a angg-ta teta& DK
PBB8A#er$(a Ser$(at: Ingger$: C$na: Peran3$ 'an Fe'era$ Ru$a 9 untu( #en3ega" e0e(t$>$ta
&eranan 'an 0ung$ ICC. O!e" (arena $tu 'e!ega$ In'$a &a'a $'ang &!en- tera("$r '$ R-#a
e.e!u# &enga#.$!an (e&utuan #enyata(an e.aga$ .er$(ut:
2On t"e -ne "an', $t $ argue' t"at t"e ICC $ .e$ng et u& t- try 3r$#e -0 t"e gra>et #agn$tu'e.
On t"e -t"er, $t $ argue' t"at t"e #a$ntenan3e -0 $nternat$-na! &ea3e an' e3ur$ty #$g"t reAu$re
t"at t"-e ;"- are 3-#$tte' t"ee 3r$#e "-u!' .e &er#$tte' - e3a&e %ut$3e, $0 t"e C-un3$! -
'e3ree. T"e #-#ent t"$ argu#ent $ 3-n3e'e', t"e C-n0eren3e a33e&t t"e &r-&-$t$-n t"at
%ut$3e 3-u!' un'er#$ne $nternat$-na! &ea3e an' e3ur$ty2.
Kara(ter$t$( (e'ua, SICC #enganut aa (-#&!e#entar$ta 83-#&!e#entar$ty &r$n3$&!e9 , ya$tu
.a";a, ICC "aru 8#an'at-ry -.!$gat$-n9 #eru&a(an &e!eng(a& 'ar$ yur$'$($ &enga'$!an
na$-na!: .u(an &er&an%angan 'ar$ yur$'$($ &enga'$!an na$-na!.
Aa (-#&!e#entar$ta yang '$uu!(an e#u!a -!e" 'e!ega$ Peran3$ 8!a 3-#&!e#entar$te9
#eng"a'a&$ (e.untuan #engena$ tatu ICC e.aga$ -rgan PBB,yang -!e" 'e!ega$ 'ar$ negara
.er(e#.ang 'an #a%u '$angga& Le#.aga u&ra na$-na! yang e3ara #utat$ #utan'$
.ertentangan atau #eny$#&ang 'ar$ &r$n$& (e'au!atan negara 8tate -u>ere$gnty9 yang
#eru&a(an &$!ar ter&ent$ng 'a!a# "u(u# $nterna$-na! teruta#a #engena$ &r$n$& 2n-n<
$nter>en$2 8n-n<$nter0eren3e9 yang .er(a$tan 'engan #aa!a" 2terr$t-r$a! $ntegr$ty2 'an 2eAua!$ty
-0 tate2. A&a!ag$ '$ 'a!a# SICC t$'a( '$atur e3ara n-r#at$0 (etentuan #engena$
&eng"-r#atan ata (e'au!atan negara e.aga$#ana !aB$#nya '$te#u(an 'a!a# .er.aga$
(-n>en$ $nterna$-na!.
Penegaan .a";a ICC #eru&a(an &e!eng(a& 'ar$ &enga'$!an na$-na! '$tega(an '$ 'a!a# Paa!
) SICC,2 An Internat$-na! Cr$#$na! C-urt82t"e C-urt29 $ "ere.y eta.!$"e'. It "a!! .e a
&er#anent $nt$tut$-n an' "a!! "a>e t"e &-;er t- e?er3$e $t %ur$'$3t$-n ->er &er-n 0-r t"e
#-t er$-u 3r$#e 3-n3ern, a re0erre' t- $n t"$ Statute, an' "a!! .e 3-#&!e#entary t-
nat$-na! 3r$#$na! %ur$'$3t$-n2 . Be.era&a (etentuan SICC yang #en3er#$n(an aa $n$ a'a!a"
'a!a# 'a!a# Paa! )4 ' Paa! )*, '$ .a;a" %u'u! 2Iue -0 A'#$$.$!$ty2: 'an e3ara ter$rat
ter'a&at 'a!a# Paa! ,7, '$ .a;a" %u'u!, 2N-n<.$ $n $'e#2. Meru%u( (e&a'a .uny$ (etentuan
&aa!<&aa! tere.ut 'a&at '$(e#u(a(an .e.era&a &r$n$& (-#&!e#entar$ta, ya$tu &erta#a,
'$tega(an .a";a, &enye!ea$an (au &e!anggaran HAM .erat #eru&a(an ;e;enang
&enga'$!an na$-na!: (e'ua, %$(a &enga'$!an na$-na! ter.u(t$ t$'a( a'a (e$ng$nan 8un;$!!$ng9
atau t$'a( #e#$!$($ (e#a#&uan 8una.!e9 untu( #enye!ea$(an (au &e!anggaran HAM .erat
'$#a(u', #a(a ICC a(an #enga#.$! a!$" (au '$#a(u' 'an '$&er$(a erta '$a'$!$ '$
Ma"(a#a" Internat$-na! P$'ana '$ Den Haag. . Pr$n$& &erta#a, #en3er#$n(an .a";a, SICC
e3ara $#&!$$t #a$" #enga(u$ &r$n$& (e'au!atan negara, 'an &r$n$& (e'ua, #en3er#$n(an
.a";a, SICC #e#$!$($ ;e;enang 2u&ra na$-na!2 untu( #e!a(ana(an &enga#.$!<a!$"an
&r-e &era'$!an na$-na!, %$(a (!auu!a, 2un;$!!$ngne 'an una.!e2 '$&enu"$ -!e" &era'$!an
na$-na! t..
Meru%u( (e&a'a (e'ua &r$n$& tere.ut '$ ata, te!a" '$etu%u$ .a";a, 0ung$ 'an &eranan ICC
a'a!a" .er$0at 2u!t$#u# re#e'$u#2 atau #eru&a(an arana tera("$r untu( #enye!ea$(an (au
&e!anggaran HAM .erat '$ uatu negara.
Se(a!$&un &utuan &enga'$!an na$-na! te!a" #e#&er-!e" (e(uatan "u(u# teta& a(an teta&$
#eru%u( (e&a'a (etentuan &aa! ,7<&ara C tentang 2N-n<.$ $n $'e#2: &enga'$!an $nterna$-na!
atau A'"-3 tr$.una! 'a&at '$ge!ar %$(a yarat<yarat 2un;$!!$ngne2 'an 2una.!e2 ter.u(t$
'$&enu"$ -!e" &enga'$!an na$-na!. Pertanyaannya, $a&a(a" yang #eneta&(an atau #e#utu(an
.a";a (!auu!a t. te!a" '$&enu"$ -!e" &era'$!an na$-na!D 5a;a.annya a'a!a" De;an
Kea#anan PBB ete!a" #e#&er-!e" re(-#en'a$ 'ar$ K-#$$ A"!$ In'e&en'en 8In'e&en'ent
E?&ert C-#$$-n9 yang '$.entu( untu( tu%uan tere.ut atau -!e" 5a(a Penuntut U#u#
Interna$-na! 8Internat$-na! Pr-e3ut-r9 ata %a.atannya 8$n &r- &r$- #-tu9.
Kara(ter$t$( (et$ga 'ar$ SICC, a'a!a", .a";a ICC #enganut aa !ega!$ta 'an aa n-n<
retr-a(t$0 . Se(a!$&un SICC '$tu%u(an ter"a'a& &e!a(u &e!anggaran HAM .erat a(an teta&$ SICC
teta& #en%un%ung t$ngg$ aa !ega!$ta 'an ter#au( aa n-n<retr-a(t$0 8t$'a( .er!a(u urut9 '$
#ana ICC "anya '$.er!a(u(an untu( (au &e!anggaran HAM .erat yang ter%a'$ eu'a" SICC
.er!a(u e0e(t$0 8ya$tu e%a( 5u!$ ta"un ,77,, (e3ua!$ untu( Agre$ yang a(an '$.er!a(u(an
ter"$tung .u!an 5u!$ ta"un ,77* ya'9.
Pra(t$( 'an "u(u# (e.$aaan $nterna$-na! 'a!a# &enye!ea$an (au &e!anggaran HAM .erat
e&ert$ &e#.entu(an Ma"(a#a" Nure#.erg, ter.u(t$ .er.e'a, (arena te!a" ter'a&at
yur$&ru'en$ atau &re3e'ent, .a";a t$'a( a'a atu&un &er$t$;a &e!anggaran HAM .erat &a3a
&era'$!an Nure#.erg yang !u&ut 'ar$ %ang(auan "u(u# &era'$!an $nterna$-na!. Ha! $n$ ter.u(t$
'engan &e#.entu(an A'"-3 Tr$.una! e.aga$#a#a te!a" '$ura$(an '$ a;a! #a(a!a" $n$. Pra(t$(
'an "u(u# (e.$aaan $nterna$-na! tere.ut "aru #en%a'$ &ert$#.angan er$u 'ar$ negara<
negara yang .er(e$ng$nan untu( #erat$0$(a$ SICC ter#au( In'-ne$a. Pertanyaan &ent$ng yang
&er!u '$a%u(an 'a!a# (-nte( (e$ng$nan &e#er$nta" In'-ne$a #erat$0$(a$ SICC a'a!a",
e.era&a #a#&u &e#er$nta" In'-ne$a #en3ega" 'an 2#enga#an(an2 "a$! &r-e &era'$!an
HAM A'"-3 untu( (au &e!anggaran HAM '$ T$#-r Lete, 'an e.era&a ya($n &e#er$nta"
In'-ne$a 'a&at #en3ega" .er.aga$ &er$t$;a &e!anggaran HAM e%a( &enu#&aan &er$t$;a E
C7 S 'an .er.aga$ 'ugaan (uat &e!anggaran HAM .erat ete!a" $tu, t$'a( a(an '$&er-a!(an
(e#.a!$ &a3a In'-ne$a #erat$0$(a$ SICCD
Kara(ert$t$( (ee#&at, SICC t$'a( e3ara ("uu #enge'e&an(an &r$n$& (e'au!atan negara
8tate -u>ere$gnty9 e.aga$#ana !aB$#nya &a'a et$a& &er%an%$an $nterna$-na!. Pr$n$& $n$ "anya
'$!eta((an '$ 'a!a# Prea#.!e 'ar$ SICC 8A!$nea (e Tu%u"9.
Pene#&atan &r$n$& $n$ t$'a( '$ 'a!a# .atang tu.u" SICC unggu" #e#&er$"at$n(an 'an t$'a(
!aB$# (arena #eny$#&ang 'ar$ "u(u# $nterna$-na! 'an (e.$aaan yang .er(e#.ang 'a!a#
&ra(t$( "u.ungan $nterna$-na! '$ #ana negara '$a(u$ e.aga$ u.%e( "u(u# e!a$n -rgan$a$
$nterna$-na!. 5$(a '$"u.ung(an 'engan (ara(ter$t$( (e'ua SICC 'an Paa! ,+ SICC, #a(a
&ene#&atan &r$n$& (e'au!atan negara e'e#$($an 'a&at '$&a"a#$.
Pene#&atan &r$n$& (e'au!atan negara 'a!a# SICC t. te!a" '$&er-a!(an -!e" .e.era&a negara
ter(a$t &ertanyaan tentang $a&a eunggu"nya u.%e( "u(u# ICC t. 'a!a# (-nte( "u.ungan
$nterna$-na!. SICC te!a" #e!eta((an (e;a%$.an (e&a'a ICC untu( #e!a(ana(an (etentuan
tatuta 'an 'a&at .er"u.ungan !angung 'engan negara e.aga$ u.%e( "u(u# $nterna$-na!
e'ang(an ICC "anya e.ua" !e#.aga &era'$!an $nterna$-na!, 'an .er'aar(an SICC, &ara
&$"a( 'a!a# &er$t$;a &e!anggaran HAM .erat, a'a!a" &er-rangan 8.u(an negara9 'an ICC
e.aga$ !e#.aga $nterna$-na!. Da!a# &-$$ ICC e'e#$($an .anya( a"!$ "u(u# yang
#ene#&at(an ICC e.aga$ !e#.aga u&ra $nterna$-na! (arena ta#&a(nya .era'a '$ ata
(e'au!atan uatu negara.
Kara(ter$t$( (ee#&at '$ ata e#a($n '$&er(uat 'engan (etentuan Paa! ), SICC '$ .a;a"
%u'u!,2 Pre3-n'$t$-n t- t"e e?er3$e -0 %ur$'$3t$-n2: '$ #ana ICC #e#$!$($ ;e;enang untu(
#e!a(u(an $n>et$ga$ ter#au( &enang(a&an 'an &ena"anan '$ ;$!aya" ter$t-r$a! uatu negara
&erat$0$(a$. Yur$'$($ ICC e'e#$($an %e!a .ertentangan 'engan K-nt$tu$ et$a& negara yang
#enega(an .a";a (e'au!atan ter$t-r$a! uatu negara #eru&a(an atu (eatuan 'an t$'a(
'$.-!e"(an a'a $nter>en$ #e#au($ ;$!aya" ter$t-r$a! uatu negara tan&a a'anya &eretu%uan
negara y.. A&a.$!a "a! t. ter%a'$ #a(a negara y. te!a" #enyera"(an e.ag$an (e'au!atannya
(e&a'a ICC. Ba"(an 'a!a# Paa! ), &ara C SICC, '$tega(an e3ara e(&!$$t .a";a, .ag$ negara
n-n<&erat$0$(a$ , %$(a .er(e$ng$nan untu( tun'u( &a'a (etentuan SICC 'a&at #enya#&a$(an
'e(!ara$ 'engan yarat .a";a negara y. ;a%$. #e!a(ana(an (etentuan SICC tan&a a'a
&enun'aan atau (e(e3ua!$an ter"a'a& (etentuan 'a!a# Part *, FInternat$-na! C--&erart$--n an'
5u'$3$a! A$tan3e2.
Pen-!a(an 'e!ega$ A#er$(a Ser$(at, ete!a" #enan'atangan$ &a'a tangga! C) Dee#.er ,777,
(e#u'$an #enar$( '$r$ 'ar$ &enan'atanganan SICC: .u(an '$e.a.(an t$'a( #enyetu%u$
(e.era'aan ICC #e!a$n(an '$&er-a!(an .entu( ICC yang .aga$#ana yang '$&er!u(an untu(
#enega((an HAM Un$>era! '$ 'un$a e.aga$#ana '$ura$(an -!e" S3"e00er e.aga$ .er$(ut:
F...t"e Auet$-n 0-r t"e C!$nt-n A'#$n$trat$-n "a ne>er .een ;"et"er t"ere "-u!' .e an
$nternat$-na! 3r$#$na! 3-urt, .ut rat"er ;"at ($n' -0 3-urt $t "-u!' .e $n -r'er t- -&erate
e0$3$ent!y, e00e3t$>e!y an' a&&r-&r$ate!y ;$t"$n a g!-.a! yte# t"at a!- reAu$re -ur 3-ntant
>$g$!an3e t- &r-te3t $nternat$-na! &ea3e an' e3ur$ty2.
Kara(ter$t$( (e!$#a, SICC #enganut aa &ertanggung%a;a.an &$'ana &er-rangan 8$n'$>$'ua!
3r$#$na! re&-n$.$!$ty9. Se3ara e(&!$$t SICC, 'engan (a!$#at yang .er$0at 2#an'at-ry
-.!$gat$-n2, #e!arang negara #enga#.$! a!$" tanggung %a;a. 'ar$ tanggung %a;a. &er-rangan
yang '$'uga (uat atau te!a" ter.u(t$ #e!a(u(an &e!anggaran HAM .erat yang #en%a'$ yur$'$($
ICC. Penga(uan &ertanggung%a;a.an $n'$>$'u 'a!a# SICC #eru&a(an a!a" atu u#.er "u(u#
$nterna$-na! .aru '$ 'a!a# (an3a" "u.ungan $nterna$-na! a.a' ,). SICC #eru&a(an !e#.aga
trateg$ untu( #en3a&a$ tu%uan $'ea! &er%uangan "a( aa$ #anu$a yang te!a" '$a(u$ 'a!a#
P$aga# HAM PBB.
Ber(a$tan 'engan &r$n$& &ertanggung%a;a.an &$'ana $n'$>$'u tere.ut, SICC #enganut &r$n$&
n-n<$#&un$ty e.aga$#ana '$tega(an '$ 'a!a# Mu(a'$#a" SICC a!$nea (e !$#a, 2t- &ut an en'
t- $#&un$ty 0-r t"e &er&etrat-r -0 t"ree 3r$#e..2.
A!$nea (e!$#a $n$ #eru&a(an (-ne(uen$ !-g$ 'ar$ .uny$ a!$nea (ee#&at, yang #enega(an,
2t"at t"e #-t er$-u 3r$#e -0 3-n3ern t- t"e $nternat$-na! 3-##un$ty a a ;"-!e #ut n-t g-
un&un$"e'...2. Pr$n$& 2n-n<$#&un$ty2 #engan'ung (-ne(uen$ !-g$ &eny$'$(an (au
&e!anggaran HAM yang .erat "aru a#&a$ #en%ang(au 2en$-r tate -00$3$a!2 '$ negara y.
e"$ngga ICC #e#er!u(an (er%aa#a 'ar$ negara y. untu( #e!a(ana(an &enang(a&an 'an
&ena"anan ter"a'a& y.. D$ 'a!a# $#&!e#enta$nya u'a" tentu &r$n$& $n$ a(an .er.enturan
'engan "a( $#un$ta &e!a(u yang #e#$!$($ %a.atan &u.!$( e&ert$ (e&a!a negara atau &ara
#enter$. Da!a# (-nte( $n$, #a(a t$'a( .er!a(u &r$n$&, 2&ar $n &are# n-n "a.et $#&er$u#2 8 an
eAua! "a n- &-;er ->er an eAua!9 (arena ICC yang #e#$!$($ 'an .er;enang #e!a(ana(an
yur$'$($ t. .u(an negara yang .er(e;a%$.an #enang(a& &e!a(unya.
Kara(er$t$( (eena#. Untu( #en3a&a$ tu%uan e.aga$#ana '$tega(an 'a!a# a!$nea (ee#&at 'an
a!$nea (e!$#a Mu(a'$#a" SICC, SICC te!a" #e#uat (etentuan tentang, 2Irre!e>an3e -0 -00$3$a!
3a&a3$ty2 8T$'a( a'a Re!e>an$ Ka&a$ta e!a(u Pe%a.at9 e.aga$#ana '$atur 'a!a# Paa! ,4
&ara ) 'an &ara ,. Buny$ Paa! ,4 &ara ):
2 T"$ Statute "a!! a&&!y eAua!!y t- a!! &er-n ;$t"-ut any '$t$n3t$-n .ae' -n -00$3$a! 3a&a3$ty.
In &art$3u!ar, -00$3$a! 3a&a3$ty a a Hea' -0 State -r E->ern#ent, a #e#.er -0 a E->ern#ent -r
&ar!$a#ent, an e!e3te' re&reentat$>e -r a g->ern#ent -00$3$a! "a!! $n n- 3ae e?e#&t a &er-n
0r-# 3r$#$na! re&-n$.$!$ty un'er t"$ Statute, n-r "a!! $t, $n an' -0 $te!0, 3-nt$tute a gr-un'
0-r re'u3t$-n -0 enten3e2.
Para , Paa! ,4 #eru&a(an (-ne(uen$ "u(u# 'ar$ &ara ) #enega(an,
FI##un$t$e -r &e3$a! &r-3e'ura! ru!e ;"$3" #ay atta3" t- t"e -00$3$a! 3a&a3$ty -0 a &er-n,
;"ere un'er nat$-na! !a; -r $nternat$-na! !a;, "a!! n-t .ar t"e C-urt 0r-# e?er3$$ng $t
%ur$'$3t$-n ->er u3" a &er-n
Pena0$ran "u(u# ata (etentuan Paa! ,4 #en$#.u!(an &er'e.atan "angat '$ (a!angan a"!$
"u(u# $nterna$-na! (arena, '$ atu $$ SICC .ertu%uan untu( #e#&er(uat &enega((an HAM
'a!a# &e!anggaran HAM .erat yang #en%a'$ yur$'$($ ICC, teta&$ '$ $$ !a$n, .ertentangan
'engan &r$n$& (e'au!atan negara yang te!a" '$anut '$ 'a!a# "u(u# $nterna$-na!, '$(ena!
'engan &r$n$& n-n<$nter0eren3e. Se3ara ("uu, &er'e.atan t. ter%a'$ 'a!a# 'ua u.<'$$&!$n
"u(u# $nterna$-na!, ya$tu $#un$ta '$&!-#at$( 'an (e'au!atan "u(u# uatu negara '$ atu $$,
'an '$ $$ !a$n #engena$ u.'$$&!$n "u(u# yang re!at$0 .aru ya$tu a&e( "u#an$tar$n yang
#eneta&(an t$n'a( &$'ana tertentu e.aga$ F3r$#e un'er $nternat$-na! !a; 8$nternat$-na!
3r$#$na! !a;9.
Ketentuan Paa! ,4 t$'a( #enga(u$ "a(<"a( $t$#e;a 8&r$>$!ege9 yang '$#$!$($ 'an #e!e(at
(e&a'a %a.atan &u.!$( et$ng(at (e&a!a negara atau #enter$ atau &e%a.at &u.!$( yang '$tuga$ ata
na#a negara '$ negara a$ng. Per'e.atan e#a($n #eng"angat ete!a" &eerta $'ang '$ R-#a
#enye&a(at$ '$#au((an (etentuan Paa! *6 SICC , #engena$ FC--&erat$-n ;$t" re&e3t t-
;a$>er -0 $##un$ty an' 3-nent t- urren'er2. D$ 'a!a# (etentuan Paa! *6 SICC te!a"
'$teta&(an .a";a, ICC t$'a( 'a&at #e#$nta &enyera"an ee-rang yang .era'a '$ negara (et$ga
(arena te!a" #e!a(u(an &e!anggaran HAM .erat yang #en%a'$ yur$'$($ ICC e.e!u# ICC
#e#&er-!e" &eretu%uan 'ar$ negara (et$ga '$#a(u'.
Per-a!an "u(u# 'ar$ (etentuan $n$, a&a(a" negara (et$ga 'a&at .eg$tu a%a #e!e&a(an "a(
untu( #enyera"(an y. (e&a'a ICC tan&a a'a &eretu%uan 'ar$ negara aa! &e!a(u y.,
e'ang(an &e!a(u a'a!a" agen '$&!-#at$(D Ha! $n$ &er!u '$&er-a!(an (arena (e'ua negara
'$#a(u' 8negara yang #eng$r$#(an9 'an negara &ener$#a 8negara yang '$#$nta9 ICC ter$(at
(e&a'a &r$n$& 'aar "u(u# $nterna$-na! ya$tu &r$n$& n-n<$nter>en$ 'an (etentuan<(etentuan
#engena$ $#un$ta '$&!-#at$( e.aga$#ana '$atur 'a!a# K-n>en$ G$na tentang FHu.ungan
D$&!-#at$( F8)*1)9'an K-n>en$ G$na tentang FHu.ungan K-nu!er2 8)*1C9. D$ 'a!a# &ra(t$(
&era'$!an $nterna$-na! te!a" .anya( (e&a!a negara '$.e.a(an 'ar$ tanggung %a;a. #e!a(u(an
&e!anggaran HAM .erat 'engan a!aan #ere(a #e#$!$($ "a( $#un$ta 'a!a# &-$$nya e!a(u
(e&a!a negara. 5$(a negara (et$ga '$#a(u' #enyera"(annnya (e&a'a ICC #a(a .er'aar(an
(e'ua (-n>en$ t. '$ ata 8'$&!-#at$( 'an (-nu!er9, te!a" ter%a'$ &e!anggaran ata &r$n$& Fn-n<
$nter0eren3e2 'an .er'a#&a( ter"a'a& "u.ungan .a$( negara y. 'engan negara aa! &e!a(u.
Meny$(a&$ &er-a!an "u(u# e.aga$#ana ura$an '$ ata, ta#&a(nya 'engan .er!a(unya SICC,
yur$&ru'en$ $nterna$-na! tere.ut '$ ata 'a!a# "a! &e!anggaran HAM .erat yang '$!a(u(an
-!e" e-rang (e&a!a negara atau &e%a.at '$&!-#at$3 yang #e#$!$($ "a( $#un$ta, .era'a '$ u%ung
tan'u(. Se'ang(an &ra(t$( 'a!a# .e.era&a yur$&ru'en$ $nterna$-na! #en3atat &e#.entu(an
("uu Ma"(a#a" A'"-3 #e!a!u$ Re-!u$ De;an Kea#anan te!a" .er"a$! #en%atu"(an
"u(u#an ter"a'a& &ara &e!a(unya, e&ert$ Putuan Ma"(a#a" A'"-3 yang '$.entu( '$ .e(a
%a%a"an yug-!a>$a 8)**C9 'an R;an'a 8)**19 'an '$ Dar0ur 8,7719 'an &r-e &era'$!an yang
e'ang .er!angung '$ Ka#.-%a 8,7749.
Ke.era'aan (etentuan Paa! ,4 '$"u.ung(an 'engan Paa! *6 SICC eunggu"nya #eru&a(an
ter-.-an .ear 8#a%-r .rea(t"r-ug"9 'a!a# &r-e &enega(an Hu(u# Ha( Aa$ Manu$a
$nterna$-na!. Ketentuan yang a#at trateg$ 'an %uga #e#&er(uat &-$$ ICC 'a!a# &enega(an
HAM a'a!a", .a";a SICC t$'a( #enganut (etentuan 'a!uara &e!anggaran HAM yang .erat
8Paa! ,* SICC9
Da!a# (a$tan $n$ eunggu"nya (e.era'aan SICC 'an (etentuan ter-.-annya $tu e%a!an 'engan
(etentuan UUD )*/+ 'an &eru.a"annya, Ba. HA 8Paa! ,6 A ' Paa! ,6 59 'an .e.era&a
(etentuan &eraturan &erun'ang<un'angan yang .er(a$tan 'engan Ha( Aa$ Manu$a '$
In'-ne$a. Na#un 'e#$($an, '$ 'a!a# &er$a&an untu( #erat$0$(a$ SICC, &e#er$nta" &er!u
#e#&ert$#.ang(an .e.era&a #aa!a" (ru$a! 'an trateg$ '$ 'a!a# (etentuan SICC $tu en'$r$,
'an 'a#&a(nya '$ .$'ang "u(u#,&-!$t$(, -$a! 'an e(-n-#$ .ag$ .anga 'an negara $n$ '$ #aa
ya'. Da#&a( t. .u(an "anya .er'$r$ en'$r$ a(an teta&$ %uga .er(a$tan erat 'engan (e#a#&uan
&e#er$nta" 'an .anga In'-ne$a '$ 'a!a# #enata 'an #e#e!$"ara erta #e#&erta"an(an
e!uru" $n0ratru(tur &enega(an "u(u# ter#au( &r-0e$-na!$#e a&aratur &enega( "u(u#nya
eua$ 'engan tan'ar<tan'ar $nterna$-na! 'a!a# &enega(an "u(u# "a( aa$ #anu$a.
Untu( #e#&er(uat &ernyataan '$ ata, &er!u '$(e#u(a(an .aga$#ana g$g$"nya &e#er$nta"
A#er$(a Ser$(at #en-!a( .a"(an .er(e$ng$nan #e!e#a"(an &-$$ ICC t. 'an #enar$( #an0aat
'ar$ $(a& &e#er$nta" A#er$(a Ser$(at ter"a'a& (e.era'aan ICC.
Pe#er$nta" A#er$(a Ser$(at #e!a!u$ Senat-r 5ee He!#,te!a" .erua"a #e#au((an un'ang<
un'ang 8S<,4,19 yang #e!arang &e#er$nta" A#er$(a Ser$(at .e(er%a a#a 'engan ICC, 'an
e3ara unggu"<unggu" #e!arang .er"u.ungan 'engan negara &erat$0$(a$ ICC yang
#en'u(ung (e.era'aan ICC. ICC '$!arang #e!a(u(an $n>et$ga$ '$ et$a& ;$!aya" yur$'$($
A#er$(a Ser$(at. Un'ang<un'ang t. %uga #e#er$nta"(an &e#er$nta" A#er$(a Ser$(at untu(
#e#<>et- et$a& re-!u$ DK PBB #enar$( #un'ur &au(an A#er$(a Ser$(at, (e3ua!$ re-!u$
t. #e#.er$(an (e(e3ua!$an &er#anen (e&a'a &er-n$! #$!$ter A#er$(a Ser$(at 'ar$ &enuntutan
-!e" ICC. Da!a# UU t. '$tega(an !arangan &ene#&atan &au(an A#er$(a Ser$(at '$ negara
&erat$0$(a$ ICC untu( #en3ega" ICC #enuntut &au(an '$#a(u'. UU tere.ut %uga #e!arang
#entran0er $n0-r#a$ #engena$ (ea#anan na$-na! (e&a'a negara &erat$0$(a$ ICC (e3ua!$ a'a
(ee&a(atan tertu!$ t$'a( a(an '$a#&a$(an (e&a'a ICC. Beg$tu &u!a UU t. #e!arang .antuan
#$!$ter (e&a'a et$a& negara yang te!a" #erat$0$(a$ SICC (e3ua!$ a'a &er%an%$an tertu!$ .a";a
negara t. #en3ega" ICC untu( #e!a(u(an &enuntutan ter"a'a& ;arga negara AS. Se!a$n $tu,
&$'at- Senat-r 5ee He!# '$"a'a&an S$'ang De;an Kea#anan PBB &a'a tangga! ,7 5anuar$
ta"un ,777, &enu" 'engan na'a an3a#an er$u ter"a'a& "u.ungan antara &e#er$nta" A#er$(a
Ser$(at 'an PBB %$(a PBB #e#a(a(an (e"en'a(nya #enega((an SICC 'engan #ene#&at(an
ICC e.aga$ Ft"e -!e -ur3e -0 !eg$t$#a3y2 'a!a# #e!a(ana(an (e(uatan .eren%ata 'engan
a!aan &en'$r$ negara AS te!a" #e#.entu( &e#er$nta"an .er'aar(an $te# F3"e3( an'
.a!an3e2 'an $te# &e#$a"an (e(uaaan yang tega.
Ber'aar(an UUD )*/+ 'an Peru.a"annya te!a" '$tega(an .a";a, Negara In'-ne$a $a!a"
Negara Keatuan, yang .er.entu( Re&u.!$(, 'an Ke'au!atan .era'a '$ tangan ra(yat 'an
'$!a(ana(an #enurut Un'ang<Un'ang Daar. Ke'ua ayat 'ar$ Paa! ) UUD )*/+ #enega(an
.a";a NKRI #eru&a(an negara .er'au!at. Da!a# "a! #e#&erta"an(an (e'au!atan "u(u# NKRI
#a(a te!a" '$teta&(an '$ 'a!a# UUD .a";a (e(uaaan (e"a($#an '$!a(u(an -!e"
e.ua"8$3.&en9 Ma"(a#a" Agung 'an .a'an &era'$!an '$ .a;a"nya, 'an -!e" e.ua" 8$3.&en9
Ma"(a#a" K-nt$tu$. A&a(a" #ung($n 'engan rat$0$(a$ ICC, (e'au!atan "u(u# NKRI %uga
a(an '$!a(ana(an -!e" e.ua" Ba'an &era'$!an 8$nterna$-na! 9 !a$nnya D
Penutu&
). Me#a"a#$ untu( 'a&at #e!a(ana(an (etentuan &er%an%$an $nterna$-na! t$'a( e#ata<#ata
3u(u& #e#a"a#$ $$ n-r#at$0 'ar$ e!uru" u.tan$ yang '$atur '$ 'a!a#nya: #e!a$n(an %uga
&er!u #e#a"a#$ &eta &-!$t$( $nterna$-na! e3ara .enar 'an 'a!a# (a$tannya 'engan (eta"anan
na$-na! .a$( '$!$"at 'ar$ a&e( "u(u#,&-!$t$(, -$a!,.u'aya 'an e(-n-#$.
,. Pr$n$& (e'au!atan negara yang te!a" '$anut 'an '$!a(ana(an eratu ta"un !a#anya 'a!a#
"u.ungan 'an &er3aturan &-!$t$( "u.ungan $nterna$-na! ($n$ '$ era g!-.a!$a$ te!a" '$&$ngg$r(an
e3ara gra'ua! #e!a!u$ (-ne& An3a#an E!-.a! yang #e#er!u(an 'u(ungan (er%aa#a g!-.a!
yang '$!an'a(an (e&a'a au#$ .a";a, t$'a( a'a atu&un negara '$ 'un$a ($n$ yang 'a&at
#enye!ea$(an #aa!a" na$-na!nya tan&a a'a .antuan 'an (er%aa#a $nterna$-na! .a$( e3ara
.$!atera! #au&un #u!t$!atera!.
C. Ket$'a(.er'ayaan negara .er(e#.ang &a'a u#u#nya a'a!a" '$e.a.(an (arena (ea'aan
-$a! e(-n-#$ 'an (e$a&an a&aratur &enega( "u(u# erta .$r-(ra$ yang #a$" .era'a &a'a
t$ng(at #a'ya e"$ngga .e!u# #a#&u e3ara #e#a'a$ 'an tunta #enye!ea$(an #aa!a"<
#aa!a" na$-na!nya ter#au( #aa!a" &e!anggaran HAM .erat. Aa (-#&!e#entar$ta yang
#eru&a(an a!a" atu $(-n SICC, .u(an atu<atunya %a#$nan .a";a &enga'$!an na$-na!
eunggu"nya 'a&at #e#.er$(an %a#$nan &er!$n'ungan 'an &enega(an HAM e3ara utu". Ha!
$n$ '$e.a.(an aa (-#&!e#entar$ta yang '$;u%u'(an 'a!a# (etentuan Paa! )4 SICC, #a$"
'$&an'ang e.aga$ Fan3a#an tere!u.ung2 ter"a'a& (e'au!atan uatu negara e.aga$#ana
'$(e#u(a(an -!e" L-u$ An Ar.-ur, #antan 5a(a Penuntut Interna$-na! &a'a ICC :2 T"e
reg$#e 8aa (-#&!e#entar$ta9 ;-u!' ;-r( $n 0a>-ur r$3", 'e>e!-&e' 3-untr$e an' aga$nt &--r
3-untr$e. A!t"-ug" t"e C-urtI Pr-e3ut-r #$g"t ea$!y #a(e t"e 3!a$# t"at a %ut$3e yte# $n
an un'er'e>e!-&e' 3-untry ;a $ne00e3t$>e an' t"ere0-re Funa.!e2 t- &r-3ee', eent$a!!y 0-r
rea-n -0 &->erty, t"e '$00$3u!t$e $n>-!>e' $n 3"a!!eng$ng a State ;$t" -&"$t$3ate' an'
0un3t$-na! %ut$3e yte# ;-u!' .e >$rtua!!y $nur#-unta.!e. Certa$n!y t"ere $ a 'anger t"at t"e
&r->$$-n -0 Art$3!e )4 ;$!! .e3-#e a t--! 0-r ->er!y "ar" ae#ent -0 t"e %u'$3$a!
#a3"$nery $n 'e>e!-&$ng 3-untr$e2.
/. Me#a"a#$ e!uru" (etentuan SICC ("uunya yang aya n$!a$ trateg$ '$(a$t(an 'engan
$te# "u(u# 'an (etentuan &eraturan &erun'ang<un'angan yang .er!a(u '$ In'-ne$a, u'a"
tentu rat$0$(a$ SICC #e#er!u(an &er$a&an<&er$a&an t$'a( "anya (e$a&an De&arte#en Luar
Neger$ 'an De&arte#en Perta"anan RI 'engan %a%aran '$ .a;a"nya erta ABRI #e!a$n(an %uga
(e$a&an !e#.aga &enega( "u(u# ter(a$t 'an KOMNAS HAM yang #en%a'$ u%ung t-#.a(
&enga;aan 'an &enye!$'$(an &e!anggaran HAM .erat erta (er%a a#a antara !e#.aga<!e#.aga
'$#a(u' atu a#a !a$n. Ha! $n$ '$e.a.(an e(et$(a rat$0$(a$ SICC -!e" Pe#er$nta" In'-ne$a
'$!a(ana(an, #a(a e(et$(a $tu, (e;a%$.an<(e;a%$.an e!a$n "a(<"a( e!a(u negara &erat$0$(a$
#u!a$ .er%a!an tan&a a'a 3e!a" "u(u# (e(e3ua!$an e(e3$! a&a&un untu( #en-!a( atau #enun'a<
nun'a $#&!e#enta$ (etentuan 'a!a# SICC.
+. Rat$0$(a$ #eru&a(an &r-e &-!$t$(, .u(an e#ata<#ata &r-e "u(u# a(an teta&$ #-#entu#
rat$0$(a$ #eru&a(an a;a! #au(nya &engaru" 'an te(anan $nterna$-na! '$ #ana (e.er"a$!an
&er!$n'ungan 'an &enega(an HAM .u(an '$u(ur 'ar$ (-n'$$ -$a!, .u'aya, "u(u# 'an &-!$t$(
na$-na! atau arana 'an &raarana yang tere'$a #e!a$n(an a(an '$u(ur 'ar$ &ara#eter tan'ar
$nterna$-na! &enega(an Ha( Aa$ Manu$a e.aga$#ana '$atur 'a!a# SICC, tan&a (e3ua!$.
D$&-(an -!e" Pr-0.Dr R-#!$ At#aa#$ta.SH.LL.M '$ ,7./4
"tt&:JJr-#!$at#aa#$ta..!-g&-t.3-#J,776J7*Jrat$0$(a$<tatuta<$33<&r-.!e#a<'an."t#! '$a(e
&a'a tangga! ,) #e$ ,7)/